Click here hier to go to ENGLISH version. Naar Engelstalige pagina to English version
spacergif

TAXO-
NOMIE

DE DUBBELE LATIJNSE NAMEN EN DE TAXONOMIE.

Op de vorige pagina hebben we de voordelen van de (dubbele) Latijnse soortnaam genoemd, nu bekijken we de functie van die naam binnen de indeling in het dierenrijk.

Eeuwenlang heeft de mens een sterke behoefte gehad de wereld om hem heen te ordenen en te beheersen. De overweldigende natuur om hem heen, waar hij geen vat op kreeg, moest in elk geval ordelijk benoemd worden. Maar ook voor het beter begrijpen van de natuur is zo'n indeling onontbeerlijk. Veel geleerden hielden zich door de eeuwen heen met deze naamgeving en indeling bezig, waaronder Aristoteles.

Het woord taxonomie (taxo - orde maken, nomie - benoemen) wordt vaak gebruikt voor die indeling, het is niet helemaal hetzelfde maar voor ons nu eventjes wel. Een taxon mag je zien als een hokje voor de indeling. De Zweedse Professor Carl Linnaeus kwam drie eeuwen geleden met een geniaal systeem voor de indeling van de natuur, wat we tot vandaag de dag in grote lijnen nog steeds gebruiken. Hij nam de dubbele naamgeving over van Gaspard Bauhin, die al in 1623 een werk over planten uitgaf met de tweedelige naamgeving. Linnaeus gebruikte dit systeem nog strikter en ook voor het dierenrijk. Hij dacht dat die indeling recht deed aan een goddelijke invloed en dat de natuur spoedig volledig ingedeeld zou zijn. Maar tot vandaag is nog maar zo'n 10 procent van al het levende benoemd! Meer over Linnaeus aan het eind van deze bladzijde.

De koninkrijken werden verdeeld in stammen, de stammen in klassen, de klassen in orden, de orden in families en tenslotte de families in geslachten en de geslachten in soorten. Deze laatste twee vakken bepalen de naam van dier of plant! De vakken zijn door de eeuwen heen vaak aangepast, bovendien zien we tegenwoordig die vakken veel meer als takken van zich nog steeds ontwikkelende stambomen, waaraan nieuwe loten gegroeid zijn en nog zullen groeien. Daarmee staat de indeling dichter bij de werkelijke aard van de levende natuur dan ooit te voren...

In 1996 werd een vernieuwde indeling van Carl Woese geaccepteerd, die zes (konink)rijken kent. Deze indeling introduceerde een nieuw taxon, boven de (konink)rijken: het domein. Er zijn drie domeinen: 1 de bacteria, met het rijk Bacteria ofwel Eubacteria, 2 de archaea met het rijk Prokaryota en als derde de Eukaryota met de rijken Protista, Fungi, Plantae en Animalia. Zie voor meer bijzonderheden dit artikel op Wikipedia.

Laten we eens vier dieren naast elkaar zetten:

Taxon MENS KAT MEREL HONINGBIJ
Domein Eukaryota Eukaryota Eukaryota Eukaryota
Rijk dieren dieren dieren dieren
Stam gewervelden gewervelden gewervelden geleedpotigen
Klasse zoogdieren zoogdieren vogels insecten
Orde aapachtigen (Primaten) vleeseters (Carnivora) zangvogels vliesvleugeligen (Hymenopterae)
Familie mensachtigen (Hominidae) katachtigen (Felidae) lijsters bijachtigen (Apidae)
Geslacht Homo (mens) Felix (kat) Turdus (lijster) Apis (bij)
Soort sapiens (de wetende) domesticus (van het huis) merula (merel) mellifera (honingmakend)

We zien dat de kat dichter bij ons staat, het is ook een zoogdier. De bij staat verder van ons af, het is ook een dier en daar houdt de overeenkomst in dit tabelletje op. Gevoelsmatig klopt dat, maar het is ook wat onbevredigend: de bij, die kop en poten heeft voelt toch weer meer verwant dan een worm, die op dezelfde plaats in de tabel zou afhaken. De huidige fylogenie maakt de verwantschappen duidelijker. Maar bedenk ook: een slang is wel een gewerveld dier, maar ziet er ook als een worm uit. (Men denkt dat ze vroeger poten hadden, maar dat die "weg-gevëolueerd" zijn.)


LINNAEUS
was een Zweedse dokterszoon, die via Harderwijk naar Leiden kwam om daar te studeren. In die tijd waren planten een belangrijke leverancier van geneesmiddelen, en Linnaeus had een passie voor planten. Hij schreef dan ook in 1749 een boek over medicinale planten ,de Materia Medica. Maar toen had hij in Leiden zijn belangrijkste werk al uitgegeven: de Systema Naturae van 1735 ! In die eerste uitgave, slechts een paar folio-vellen dik, verdeelde hij de natuur in drie koninkrijken: dieren, planten en mineralen. Dat laatste koninkrijk lijkt wat vreemd, maar is begrijpelijk als we het bekijken vanuit zijn perspectief als medicus: geneesmiddelen waren afkomstig uit alle drie. Tegenwoordig onderscheiden we dus zes (konink)rijken zoals boven aangegeven. Die veranderingen zouden Linnaeus verbaasd hebben, hij geloofde dat alle soorten vast en onveranderlijk waren. Darwin's werk zou hem zeker geschokt hebben, vooral de gedachte dat er geen almachtige Schepper aan te pas zou zijn gekomen. Maar dat is zelfs in onze "verlichte" tijd voor veel mensen nog onacceptabel...

OVER DE EERSTE UITGAVE VAN DE SYSTEMA NATURAE
In deze eerste uitgave verdeelde Linnaeus het REGNUM ANIMALE (koninkrijk der dieren) in vijf stammen:

Verder had hij een aparte groep, de PARADOXA onder de amfibiën staan. Hierin plaatste hij een aantal dieren waarvan hij geen raad wist, Fabeldieren zoals de reuzenhydra, eenhoorn(monoceros), de sater, de draak en de fenix, maar ook een paar wel bestaande dieren zoals een reuzen kikkervis (Pseudis paradoxa) en de pelikaan. Dat hij de fabeldieren opnam was niet vreemd, er was nog maar weinig bekend over dieren uit verre gewesten en de verhalen erover waren natuurlijk fantastisch. De VERMES groep was een verzamelbak, waar ook kwallen, inktvissen (waaronder een fabeldier: de Kraken) en schaaldieren in belanden. Hij plaatste de mens bij de dieren, maar wel helemaal vooraan, bij de viervoeters. Hij benoemde de mensen uit verschillende werelddelen als aparte soorten. Reptielen stonden bij de amfibiën. Kreeften, spinnen en schorpioenen stonden bij de insecten. De walvissen en dolfijnen stonden in deze uitgave nog bij de vissen! Er waren ook een paar zoetwaterinsecten opgenomen: Dytiscus, Gyrinus, (libellen, eendagsvliegen, netvleugeligen, muggen), cimex, notonecta, en Nepa (waterschorpioen). Nepa stond bij Scorpio, en had volgens Linnaeus vier poten, de voorpoten zag hij als kaken. Veel mensen die een waterschorpioen voor het eerst zien denken dat ook nu nog. Hier is een weblink naar "Systema Naturae" op Wikipedia. Daar staat ook een plaatje van het simpele rooster voor de indeling van het dierenrijk dat in die uitgave werd afgedrukt. Het is leuk de Hi-res versie van het plaatje te bekijken, heel duidelijk is het niet, maar wel leesbaar.

SYSTEMA NATURAE in Wikipedia (Engels)

LINNE

Linnean Taxonomy in Wikipedia (Engels)

Linnaeus and one sleepy guy (National Geographic)

Het Nederlandse Soortenregister, met boomstructuur


Terug naar: meer - index


HOME   HOOFDINDEX    SITEMAP   VRAGEN   LINKS   CONTACT   MEER 

home
© G.H. Visser 31-07-2007
rev. 08-02-2024

Valid XHTML 1.0!

https://www.microcosmos.nl/nmorename3.htm