HET BEESTJE BIJ DE DUBBELE NAAM: een voorbeeld met lijsters.
Als we het over "de zanglijster" hebben, bedoelen we de vogelsoort, en daarmee alle zanglijsters wereldwijd, mannetjes zowel als vrouwtjes. Het is een naam voor de soort, een soortnaam. Als we het over "lijsters" hebben bedoelen we alle lijstersoorten, waaronder zanglijsters, maar ook merels, grote lijsters, koperwieken en meer. Er wordt dan wel gesproken over de "lijster familie". Maar voor de wetenschap vormen de genoemde lijsters samen een geslacht (genus). De Nederlandse namen roepen niet veel vragen op: Zanglijster lijkt me duidelijk, net als Grote Lijster. De vleugels van de Koperwiek lijken van onderen "rood koper" gekleurd zijn. Alleen Merel zegt niets over de vogel zelf, maar is een heel oude naam, waarschijnlijk uit het Latijn. Omdat de merel ook (veel) zingt had hij met hetzelfde recht bijvoorbeeld "Zwarte Zanglijster" kunnen heten... Laten we deze vier eens op een rijtje zetten. We verzinnen er eigen lijsternamen bij en zetten die, schuin gedrukt, op onze etiketjes die we bij de vogels plakken:
We hebben daarmee onze eigen "wetenschappelijke" namen voor een paar lijstersoorten gemaakt! Het woord Lijster voor de komma is de geslachtsnaam en wordt met een hoofdletter geschreven. Het stuk na de komma is de specifieke naam. In deze vorm kunnen soortnamen een funktie hebben voor de systematische indeling van het dierenrijk. Helaas voor ons is niet het Nederlands de internationale wetenschapstaal, maar Latijn (met ook woorden uit het Grieks). Een voordeel is wel dat in het Latijn de woorden achter de komma in één woord te vangen zijn. De Latijnse naam voor lijster in het algemeen is Turdus. Dat is misschien een klank nabootsing (onomatopee), veel lijsters roepen iets wat zo klinkt, zeg zelf maar eens, wat slissend en vóór in je mond: "Tuurdus". "Hè??" - nou goed, dat wordt in elk geval de geslachtsnaam en we zoeken nu wat "potjes-Latijnse" vertalingen op voor onze eigen lijster namen (voorbeeld: vleugel: pteron, meervoud ptera).
Merel | - | Lijster, de zwarte | - | Turdus melas |
Zanglijster | - | Lijster, de zingende | - | Turdus cantas |
Grote lijster | - | Lijster, de grote | - | Turdus major |
Koperwiek | - | Lijster, met koper-vleugels | - | Turdus cuproptera |
En klaar zijn onze eigen "echte" wetenschappelijke namen! (Afgezien van wat fouten in het
Latijn misschien). We zouden ze kunnen claimen, als niet iemand ons al (lang) voor was
geweest...
Dit lijkt misschien wat simpel allemaal, maar het is wèl de manier waarop de soorten hun
wetenschappelijke namen gekregen hebben (en af en toe nog krijgen). De oudste naam is geldig,
mits hij in Latijns op de legale dubbele manier geschreven is. En natuurlijk hebben de lijsters
eeuwenoude namen:
OFFICIELE NAMEN:
Waarom zijn de officiele namen nu anders als de onze? Gewoon omdat de toenmalige naamgevers
andere zaken opvielen aan deze lijsters en die in de namen hebben verwerkt. En zij waren
eerder...
Merula is de zeer oude Latijnse naam voor een merel, misschien is het een vage klank
nabootsing: luister eens naar een merel en je hoort hem af en toe "mirula" zingen. (Nou ja, ik
wel). Om hem in het lijstergeslacht te kunnen plaatsen is de naam dus Turdus merula
geworden. Het lijkt wel kwartetten: "...mag ik van de lijsters: de merel?"
Philo - melos, "houdt van - duister". De zanglijster begint vroeg te zingen als het nog
donker is en gaat door tot het echt nacht is. Dat soortaanduidingen moeten niet al te
letterlijk gelezen worden zie je ook hier weer want: ze zingen ook heel lang overdag, bovendien
zingen merels ook in de schemer (maar de zanglijster vroeger en later).
Visci - vorus: Visci van Viscum album, maretak (mistletoe), vogellijm.
Vorus: eet (denk aan voer, foerageren en het Engelse devour), dus de grote lijster eet
blijkbaar graag de witte bessen van de maretak, iets wat je bij ons niet vaak zult kunnen
waarnemen.
Iliacus, lende, waarschijnlijk omdat de koperwiek oranje flanken (lendenen) heeft.
Als laatste over het genus (geslacht) Turdus : dit geslacht maakt deel uit van een grote familie die Turdidae heet. Dit betekent zoveel als: "lijsterachtigen". Deze familie is dus genoemd naar het bekendste (of belangrijkste) geslacht. Dat geldt voor veel wetenschappelijke familienamen. In het Nederlands heet de familie heel verwarrend ook: lijsters! Behalve het lijster geslacht vallen onder meer de roodborst en de nachtegaal binnen deze familie.
- Nog meer? Over vogelnamen en paardennamen...
-Nee, VOLGENDE PAGINA graag: wetenschappelijke namen voor slootdieren.
WEBLINK
- UK.rec.birdwatching: een leuke pagina
over Latijnse vogelnamen (Engels).